Opóźnienia w płatnościach to jeden z najczęściej występujących problemów w przedsiębiorstwach. Prędzej czy później należy podjąć działania zmierzające do odzyskania należności. Mamy oczywiście zawsze kilka możliwości: wezwania do zapłaty, współpraca z firmą windykacyjną, czy w końcu wystąpienie na drogę sądowa. Wszystko wydaje się proste, jeśli naszym kontrahentem jest polski przedsiębiorca. Wątpliwości pojawiają się kiedy nasz kontrahent to podmiot zagraniczny, a tym bardziej firma z poza Unii Europejskiej np. firma rosyjska.
W przypadku realizacji przewozów międzynarodowych, zastosowanie będą miały przepisy Konwencji CMR, prawem właściwym dla stron takiej umowy będzie oczywiście Konwencja. Jednak w zakresie kwestii nieuregulowanych w konwencji konieczne jest ustalenie jakie prawo (a dokładniej, prawo którego państwa) należy zastosować. To zagadnienie staje się jeszcze bardziej aktualne, jeśli zrealizowana przez nas usługa nie podlega przepisom Konwencji. Jeśli np. firma rosyjska zleciła wykonanie przewozu na terenie Polski, lub mamy do czynienia z umową spedycji (której nie reguluje Konwencja CMR). Wtedy stoi przed nami konieczność ustalenia prawa właściwego, które będzie miało zastosowanie do naszego stosunku prawnego (umowy z naszym kontrahentem). Będzie to dotyczyło całego stosunku prawnego, a nie tylko kwestii nie uregulowanych konwencją.
Odpowiedzi na te pytania zawarte są w umowie międzynarodowej zwanej Umową między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych z dnia 16 września 1996 r.
W artykule 36 tego dokumentu można przeczytać, iż zobowiązania ze stosunków umownych podlegają prawu tego państwa, które zostanie wybrane przez strony. Umowa miedzy Polską a Federacją Rosyjską daje zatem pierwszeństwo stronom w zakresie określenia właściwego prawa dla realizacji zawartej umowy. Należy zatem korzystać z tego prawa i odpowiedni zapis zamieścić
w treści umowy lub zlecenia. Unikniemy dzięki temu nieporozumień i wątpliwości. Problem pojawi się wtedy, kiedy umowa nie zostanie zrealizowania należycie przez którąś ze stron (np. nie otrzymamy zapłaty) i kiedy będziemy zmuszeni do podjęcia kroków prawnych.
W przypadku, gdyby jednak strony nie zawarły w umowie klauzuli określającej prawa właściwego, zostanie ono ustalone zgodnie z treścią umowy międzynarodowej. Zdanie drugie artykułu 36 stanowi, że jeżeli strony nie dokonały wyboru prawa, stosuje się prawo tej umawiającej się strony (czyli Polski lub Federacji Rosyjskiej), na której terytorium ma miejsce zamieszkania, siedzibę lub gdzie została utworzona strona, która spełnia świadczenie mające podstawowe znaczenie z uwagi na treść zobowiązania. W przypadku umów przewozu, wydaję się jasne, że skoro transport miał miejsce na terenie Polski i wykonany został przez spółkę Polską, to ustalenie prawa właściwego nie powinno nastręczać problemów. Jednakże najlepszym rozwiązaniem jest zastrzeżenie wprowadzone w umowie, które jasno będzie określało, iż do naszej umowy zastosowanie ma prawo polskie.
W przypadku przewozu międzynarodowego należało określić to w ten sposób, iż do spraw nieuregulowanych konwencją CMR, zastosowanie mają przepisy prawa polskiego.
Drugą kwestią, z którą należy się zmierzyć, jest ustalenie właściwego sądu do rozpoznania sprawy. W tym przypadku również należy rozgraniczyć umowy podlegające Konwencji CMR i pozostałe. Konwencja zawiera własne przepisy określające właściwość sądu. Poza tym Konwencja uniemożliwia zmianę postanowień wolą stron.
Zgodnie z treścią Konwencji we wszystkich sporach, które wynikają z przewozów jej podlegających, powód może wnosić sprawę do: sądów:
a) sądów krajów stron konwencji określonych w umowie,
b) sądów kraju, w którym pozwany ma stałe miejsce zamieszkania, główną siedzibę lub filię albo agencję, za której pośrednictwem zawarto umowę o przewóz,
c) sądów krajów miejsca przyjęcia towaru do przewozu lub miejsca jego dostawy.
Tak więc na podstawie Konwencji, nawet jeśli nie określimy właściwego sądu do rozpoznania sprawy lub sąd określony umową będzie np. sądem rosyjskim, będziemy mieli prawo dokonać wyboru sądu właściwego wg. powyżej wskazanych trzech punktów.
W przypadku umów nie podlegających Konwencji sprawa wygląda trochę inaczej. Znów należy odwołać się do umowy międzynarodowej pomiędzy Polską a Federacją Rosyjską. Zasadą jest, że właściwy jest sąd tego kraju, na którego terytorium ma miejsce zamieszkania lub siedzibę pozwany. To może być bardzo niekorzystne w przypadku, kiedy w związku z niewykonaniem zobowiązania przez naszego kontrahenta, będziemy chcieli go pozwać. Pozew będziemy musieli bowiem skierować do sądu Federacji Rosyjskiej, co z pewnością niejedną osobę zniechęci do dochodzenia roszczeń.
Sądem właściwym może być sąd właściwy dla siedziby Powoda (czyli Polski sąd zgodnie z naszymi założeniami), jednakże zgodnie z postanowieniem Umowy międzynarodowej, jest to możliwe jeśli na tym terytorium znajduje się przedmiot sporu albo majątek pozwanego.
Spełnienie tych przesłanek może być trudne w umowie przewozu lub umowie spedycji. Wyjściem z tej sytuacji jest zagwarantowana w umowie pomiędzy Polską a Rosją możliwość zmiany właściwości sądu przez strony umowy. W związku z powyższym należy pamiętać, aby zadbać, by w umowie z rosyjską firmą ustalić, że właściwym do rozstrzygania sporów pomiędzy stronami będzie sąd polski. Takie rozstrzygniecie usunie wątpliwości interpretacyjne i ułatwi przebrnięcie przez procedurę odzyskiwania należności w przypadku konieczności dochodzenia roszczeń przed sądem.
